Język Polski P3

Cztery najważniejsze zadania: 

1. Przypomnienie treści lektur i idei z nimi związanych.
2. Wyćwiczenie umiejętności analizy tekstu i prawidłowego (a nawet pięknego) pisania rozprawki i interpretacji utworu poetyckiego.
3. Wyćwiczenie doskonałego rozumienia pytań w części testoweji umiejętności lakonicznego, prawidłowego i nieczasochłonnego udzielania odpowiedzi.
4. Przygotowanie do matury ustnej (wyćwiczenie umiejętności analizy tekstu kultury, prowadzenia na jego temat monologu i dialogu).

Drogi do celu:

1. Wspólne omawianie lektur i najważniejszych informacji o ideach epok literackich - forma przyjaznego wykładu z współuczestnictwem chętnych.
2. Wspólne ćwiczenia w analizowaniu tekstu i prawidłowym formułowaniu wypowiedzi pisemnej oraz pisanie na zajęciach wypracowań typu maturalnego lub ich fragmentów (tylko ćwiczenie pod kontrolą nauczyciela daje tutaj efekty; w trakcie pisania można liczyć na porady, na kolejnych zajęciach prace – ocenione zgodnie ze standardami maturalnymi - zostają gruntownie i indywidualnie omówione, przy wskazaniu, co i jak należy ćwiczyć).
3. Wspólne i indywidualne poszukiwanie oraz udzielanie odpowiedzi na pytania z arkuszy maturalnych i ćwiczenia w pisaniu.
4. Ćwiczenia analizy tekstów kultury, konstruowania wypowiedzi na ich temat, szukania kontekstów, prowadzenia dialogu, rozpoznawania czasowników operacyjnych i form wypowiedzi.

Atmosfera na zajęciach:

Przyjemna, przyjazna, inspirująca, mobilizująca do ćwiczeń i pracy.

I. EPOKI LITERACKIE – powtórzenie i systematyzacja wiedzy

1. Główne idee epoki (typowe schematy, postacie literackie, odzwierciedlenie myśli filozoficznej, dydaktyzm itp.), mentalność i kultura ówczesnych ludzi.

2. Mapa myśli – przypomnienie treści lektur i ich omówienie ze szczególnym uwzględnieniem poetyki i idei.

3. Język epoki – słowa-klucze, charakterystyka stylu, gatunki literackie i ich funkcje; konwencje literackie.

4. Typy bohatera literackiego.

5. Teksty kultury:

*filozofia,

*sztuka,

*tło społeczno-polityczne.

Ramowe plany omówienia epok literackich

Antyk

1. Mentalność:

• myślenie mityczne (politeizm, religia a magia, realizm, rozlewność epicka, typy mitów - przykłady);
• antropologia, czyli wokół człowieka (kryterium wartości Achillesa, fatum, deus ex machina, hybris, tragizm, zbłądzenie itp.);
• archetypy i toposy;
• Syzyf, Prometeusz, Herakles, Dedal i Ikar, Demeter i Kora, Tezeusz, Niobe, Sfinks, Europa, Tantal, Klitajmestra i inni – postacie znaczące;
• obraz zaświatów (w dziełach literackich i mitach);
• kategorie mimesis i decorum;
• cechy sztuki antycznej jako wzoru do naśladownictwa, wybitne dzieła.

2. Typ bohatera (antropomorfizacja bogów, cechy heroizacji itp.).

3. Gatunki literackie, ich cechy i funkcje (mit, epos, tragedia).

4. Filozofia: Sokrates, Platon, Arystoteles, stoicyzm, epikureizm, hedonizm, cynicyzm - umiejętność odszukiwania nawiązań w dziełach literackich późniejszych epok.

5. Związki frazeologiczne.

Biblia

1. Mentalność:

• monoteizm – „Jestem” (koncepcja czasu);
• vanitas vanitatis;
• Eden (mity biblijne: kosmo - i antropogonia);
• drzewo poznania (mistyka a wiedza).

2. Toposy i archetypy: Hiob, Szaweł, Lot, Piotr, Samson, Salomon, Dawid i Goliat, Abraham i Izaak, Mojżesz, Judasz, Piłat, Maria Magdalena.

3. Związki frazeologiczne.

4. Symbolika i język Apokalipsy.

5. Motyw i znaczenie cierpienia w Biblii.

Średniowiecze

1. Mentalność:

• wokół śmierci (danse macabre, ars moriendi);
• co motywuje człowieka średniowiecza (obraz zaświatów).

2. Konteksty filozoficzne (tomizm, augustynizm, scholastyka, franciszkanizm, mistycyzm).

3. Typ bohatera - wzorce parenetyczne: rycerz, władca, święty (historiografia i hagiografia – cechy konwencji).

4. Gatunki literackie: chanson de geste, romans, kronika.

5. Kultura rycerska (feudalizm, uniwersalizm, teocentryzm, miłość i obyczaje).

6. Sztuka: romanizm, gotyk jako określenia symboliczne; perspektywa i znaczenie barw średniowiecznych obrazów; realizm rzeźb.

Renesans

1. Mentalność:

• człowiek renesansu, życiorys humanisty;
• powrót do mitu arkadyjskiego, filozofia antyku;
• cechy renesansu (harmonia, indywidualizm, heliocentryzm itp.);
• znaczenie wielkich odkryć, źródła antropocentryzmu;
• obraz Boga i świata (artyzm);
• cechy sztuki jako odbicie mentalności.

2. Wzorce parenetyczne (Proteusz itp.).

3. Miłość renesansowa (idealizacja, petrarkizm, karnawalizacja).

4. Topos teatru mundi.

5. Tragedia szekspirowska: droga do zbrodni, pułapki władzy, namiętności, fatum czy indywidualizm, domniemany tragizm bohaterów, szaleństwo z wyboru, zasadzki losu.

6. Język Szekspira – wielkie monologi, chwyt udziwnienia.

7. Gatunki literackie: fraszka, pieśń, tren, dramat szekspirowski.

Barok

1. Konteksty filozoficzne: Kartezjusz, Pascal.

2. Mentalność:

• fascynacja przemijaniem, śmiercią, znikomością, kołem czasu;
• vanitas i epikureizm;
• sarmatyzm (typ Sarmaty, zmiany wartościowania).

3. Motywy literackie: walka z wiatrakami, szaleństwo z wyboru, pan i jego sługa, typy ludzkie.

4. Język baroku:

• marinizm (paradoks, koncept, kontrast);
• język poezji dworskiej i metafizycznej;
• makaronizmy i rodzaje komizmu.

5. Gatunki literackie: komedia typu, charakteru, obyczajowa; pamiętniki.

6. Przerost formy nad treścią? - sztuka baroku.

Oświecenie

1. Konteksty filozoficzne: Kant – wyjście z niepełnoletności.

2. Mentalność:

• idee epoki: racjonalizm, krytycyzm, libertynizm, empiryzm, deizm;
• wiedza – inteligencja – mądrość („Wielka Encyklopedia Francuska” a „Nowe Ateny”);
• fatalizm;
• szczęśliwy dzikus a człowiek zdany na siebie;
• motyw faustowski;
• uczyć bawiąc.

3. Konwencje literackie: klasycyzm, sentymentalizm, rokoko – cechy, gatunki, umiejętność rozpoznawania.

4. Język epoki: alegoria, symbol, parodia.

5. Gatunki literackie: powiastka filozoficzna, poemat heroikomiczny, satyra, bajka, publicystyka.

6. Tło społeczno-polityczne (literatura dydaktyczna).

Romantyzm

1. Główne pojęcia epoki (mistycyzm, frenezja, irracjonalizm, orientalizm itp.).

2. Najważniejsze dzieła epoki – omówienie pod kątem odniesienia do głównych pojęć epoki, kontekstów filozoficznych i społeczno-politycznych.

3. Schematy literackie romantyzmu - umiejętność ich odnajdywania w tekście:

• bohater romantyczny i werteryczny;
• miłość romantyczna;
• heroizm;
• pejzaż romantyczny.

4. Historiozofie romantyzmu (filozofia Herdera, mesjanizm, winkelriedyzm, prowidencjalizm).

5. Gatunki literackie: ballada, baśń, dramat romantyczny, powieść epistolarna.

6. Kontekst społeczno-polityczny i kulturowy (koncepcja poety – wieszcza, wallenrodyzm, nowe rozumienie tradycji narodowej, szlachecki tradycjonalizm, gawęda itp.).

7. Konwencje literackie: romantyzm a sentymentalizm i przełom romantyczny (cechy literatury poromantycznej – opozycja do klasycyzmu).

Pozytywizm

1. Mentalność:

• idee epoki: utylitaryzm, scjentyzm, organicyzm, determinizm;
• polska realizacja idei: praca, praca organiczna i u podstaw, asymilacja, emancypacja, stosunek do biedy;
• realizm – psychologizacja postaci w sztuce.

2. Gatunki literackie: powieść tendencyjna, polifoniczna, panoramiczna, historyczna, dojrzałego realizmu, nowela.

3. Typy bohatera (ku pokrzepieniu serc, przemiany, rola tradycji, dylematy).

4. Konwencje literackie: realizm, narracja subiektywna, heroizacja, stylizacja archaizująca, fikcja a historiografia, literatura zaangażowana.

Modernizm

1. Konteksty filozoficzne i psychologiczne: bergsonizm, nietzscheanizm, schopenhaueryzm, freudyzm.

2. Mentalność:

• dekadentyzm (ucieczki: sztuka, miłość, nicość, góry);
• filister a artysta;
• wyrażanie siebie;
• życie jako chaos, marazm, zagubienie.

3. Konwencje literackie i w sztuce: symbolizm, franciszkanizm, ekspresjonizm, naturalizm, impresjonizm, katastrofizm i ich środki wyrazu (synestezja, barwy itp.).

4. Gatunki literackie: hymn, sonet, dramat symboliczny, powieść wielowarstwowa.

5. Symbole i słowa klucze (złoty róg, róża, bezdomność, ziarno, doktor Judym, dulszczyzna itp.).

6. Ocena społeczeństwa polskiego (marazm, dylematy, nierówność, namiętności) i kondycji człowieka.

Dwudziestolecie międzywojenne

1. Mentalność:

• nadejście barbarzyńców – przerażenie czy nadzieja?
• Gombrowiczowska koncepcja formy;
• dla zwykłego człowieka - pop-sztuka (Skamandryci);
• fascynacja przyszłością (miasto – masa – maszyna).

2. Dylematy epoki: rewolucja, dworek szlachecki, polskie mity, granice moralne, niejasność percepcji siebie i świata, zasadność istnienia państwa, zniewolenie przez system.

3. Typ bohatera: bohater kontrowersyjny, freudowski, dojrzewanie młodego człowieka;

4. Konwencje literackie i w sztuce: surrealizm, dadaizm, futuryzm, kubizm, abstrakcja, katastrofizm.

5. Nowy język (ścisłość metafory, prostota i eksperymenty) – o poezji i sztuce awangardowej.

6. Nowa proza (świat przepełniony osobowością autora) – cechy na przykładzie dzieł literackich:

• oniryzm, Arkadia;
• groteska, synczyzna, pupa.

Współczesność

1. Mentalność:

• doświadczenie wojny (groza, człowiek zlagrowany, dehumanizacja, reifikacja);
• doświadczenie totalitaryzmu (lagry, łagry,syndrom kata i ofiary);
• postmodernizm: odkrycia literackie i w świecie sztuki (turpizm, poezja lingwistyczna);
• pokolenia literackie.

2. Język sztuki:

• obrazowanie i słowa – klucze, motywy-klucze, miejsca-klucze;
• proza behawioralna;
• cechy poezji (jak język łączy się z treścią).

3. Odwołania do tradycji (klasycyzm, franciszkanizm itp.).

4. Gatunki literackie: powieść parabola, gatunki literatury faktu, teatr absurdu, groteska.

5. Kontekst filozoficzny – egzystencjalizm i postmodernizm.

6. Główne zagadnienia poruszane w prozie i poezji (kruchość psychiki ludzkiej, zły wpływ cierpienia, konflikt pokoleń, panowanie systemów, ulotność człowieka, przypadkowość i los, godność ludzka, zniewolenie, wielokulturowość itp.).

II. ORGANIZACJA TEKSTU KULTURY/DZIEŁA LITERACKIEGO

1. Specyfika tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie), popularnonaukowych – rozpoznawanie stylu wypowiedzi.
2. Umiejętność rozpoznawania informacji i komentarza, wiadomości jawnych i ukrytych, odpowiedzi właściwych i unikowych, pytań podchwytliwych i sugerujących, manipulacji językowej.
3. Rodzaje narracji (język ezopowy, narrator wszechwiedzący, interpretujący, porte–parole), akt komunikacji językowej i jego składowe (kod, komunikat, kontekst, typ nadawcy i adresata).
4. Funkcje tekstu (informatywna, poetycka, ekspresywna, impresywna, w tym perswazyjna).
5. Środki stylistyczne i ich funkcje (oksymoron, synekdocha, hiperbola, elipsa, paralelizmy; aliteracja, onomatopeja, rym, rytm, wyliczenie, epitet, peryfraza, dygresja, metonimia, metafora; alegoria, symbol, ironia).
6. Semantyka (synonimy, antonimy, związki frazeologiczne, wulgaryzmy, eufemizmy, zdrobnienia itp. i ich funkcje), słownictwo neutralne i wartościujące, oficjalne i swobodne.
7. Środki propagandy językowej (arbitralność, rytualność, magiczność, identyfikacja z nadawcą, etapy poddawania perswazji itp.).
8. Rodzaje stylizacji (aluzja literacka, cytat, parafraza, pastisz, parodia; archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja) oraz ich funkcje) i odmiany polszczyzny (środowiskowe, terytorialne, zawodowe).
9. Analiza powiązań między kolejnymi częściami lub akapitami tekstu.
10. Analiza środków plastycznych i ich metaforycznego znaczenia.
11. Analiza znaczenia postaci, motywów, wzorów, kształtów.
12. Podstawowa wiedza strukturalna o filmie, teatrze, muzyce.

Ćwiczenie umiejętności analizy:

1. Na poziomie znaczeń:

a) wyszukiwania informacji złożonych,

b) dostrzegania powiązań między informacjami,

c) dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych między zdarzeniami,

d) odróżniania informacji ważnych od drugorzędnych,

e) wnioskowania na podstawie przesłanek zawartych w tekście,

f) określania tematu/głównej myśli/przesłania tekstu,

g) dostrzegania relacji między częściami składowymi tekstu,

h) określania stosunku autora do opisanych zagadnień,

i) zadawania pytań do tekstu,

j) rozpoznawania znaczeń przenośnych wyrazów i konstrukcji wyrazowych.

‍

2. Na poziomie struktury:

a) rozumienia funkcji środków językowych w tekście, w tym epitetu, porównania,

przenośni,

b) badania struktury tekstu,

c) określania tezy tekstu i wskazywania argumentów,

d) objaśniania funkcji wydzielonych fragmentów tekstu na tle całości,

e) wyodrębniania części składowych utworu, określania powiązań między nimi.

‍

3. Na poziomie komunikacji:

a) rozpoznawania informacji i opinii,

b) wyrażania stosunku do opinii autora (czytanie krytyczne).

‍

Ćwiczenie umiejętności:

a) wyszukiwania słów (pojęć) kluczowych;

b) transformacji tekstu, czyli różnych przekształceń jego struktury, opartych na zasadzie

równoważności, służących m.in. dostosowaniu formy tekstu do zadanego celu (np. zmiana

konwencji stylistycznej i pytanie o efekt takiego zabiegu czy przekształcenia składniowe

podporządkowane różnym intencjom komunikacyjnym);

c) formułowania pytań, na które odpowiedzią są kolejne zdania lub fragmenty tekstu;

d) streszczenia;

e) tworzenia planu tekstu.

Ćwiczenie wiedzy o języku:

a) słownictwa, czyli m.in. znaczenia wyrazów, wyrazów i konstrukcji synonimicznych,

wyrazów wieloznacznych, definiowania pojęć;

b) słowotwórstwa, czyli analizowania budowy wyrazów pochodnych i sposobu ich

tworzenia;

c) fleksji, czyli odmiany wyrazów;

d) składni w tekście, czyli m.in. budowy wypowiedzeń, funkcji wyrazów w zdaniu

(podmiotu, orzeczenia, dopełnienia, przydawki, okolicznika), związków składniowych

między częściami zdania, budowy zdań złożonych, szyku wyrazów i wypowiedzeń

składowych w wypowiedzeniu złożonym, transformacji opartych na równoważności

jednostek języka i konstrukcji językowych;

e) funkcji tekstu;

f) cech gatunkowych tekstu;

g) zagadnień stylistycznych, czyli m.in. wartości stylistycznej środków językowych

w tekstach tworzonych w różnych celach i w różnych sytuacjach komunikacyjnych, cech

tekstów należących do poszczególnych stylów funkcjonalnych polszczyzny (naukowego,

popularnonaukowego, publicystycznego, potocznego, urzędowego, artystycznego),

zabiegów stylizacyjnych (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja), różnicy pomiędzy

tekstem ustnym a pisanym.

III. DOSKONALENIE SFERY JĘZYKOWEJ i kompozycyjnej wypracowania maturalnego:

1. Ćwiczenia w pisaniu rozprawki, stawianiu tezy/hipotezy, formułowaniu argumentacji, umieszczaniu odwołań do tekstu, porządkowania kompozycji.

2. Ćwiczenia w pisaniu tekstu interpretacyjnego utwór poetycki:

sformułowanie koncepcji interpretacyjnej, znajdowanie elementów dostrzeżonej w utworze sytuacji komunikacyjnej; opis kompozycji tekstu oraz jej funkcji; opis cech stylu wypowiedzi i użytych w niej środków językowych (zwłaszcza artystycznych) oraz ich funkcji; wyszukiwanie dosłownych i niedosłownych znaczeń poszczególnych elementów utworu (w tym jego tytułu), zwłaszcza metaforycznych, alegorycznych i symbolicznych; rozpoznawanie przynależności gatunkowej tekstu i sposobu kreacji świata przedstawionego (w tym funkcji motywów literackich występujących w przeczytanym tekście).

3. Najczęstsze błędy (nieprawidłowa interpretacja tematu, błędy kompozycyjne, powtórzenia, kłopoty z zachowaniem czasu; z sędzim czy z sędzią, półtorej czy półtora litra, oddziaływuje czy oddziałuje...? itp.).

4. Zasady poprawnego stylu, urozmaicenie słownictwa.

LISTA LEKTUR SZKOLNYCH

Lista lektur obowiązująca na maturze od 2015 r.

(NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU JĘZYK POLSKI – IV ETAP EDUKACYJNY – LICEUM)

TEKSTY KULTURY

1. Teksty poznawane w całości

(nie mniej niż 13 pozycji książkowych odpowiednio w trzyletnim bądź czteroletnim okresie nauczania oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką):

ZAKRES PODSTAWOWY

Sofokles Antygona lub Król Edyp (wersja literacka lub spektakl teatralny);

*Bogurodzica; Lament świętokrzyski;

*Jan Kochanowski – wybrane pieśni, treny (inne niż w gimnazjum) i psalm;

Mikołaj Sęp Szarzyński – wybrane sonety;

William Szekspir Makbet lub Hamlet;

Adam Mickiewicz – wybrane sonety i inne wiersze ( w tym Romantyczność), *Dziadów część III, *Pan Tadeusz;

Juliusz Słowacki – wybrane wiersze;

Cyprian Norwid – wybrane wiersze;

Bolesław Prus *Lalka;

Fiodor Dostojewski – wybrany utwór, np. Zbrodnia i kara, Łagodna;

Joseph Conrad Jądro ciemności;

Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff – wybrane wiersze;

Stanisław Wyspiański *Wesele;

Władysław Stanisław Reymont Chłopi (tom I – Jesień);

Stefan Żeromski – wybrany utwór (Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Echa leśne lub Przedwiośnie);

Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane wiersze;

Jarosław Iwaszkiewicz – wybrane opowiadanie;

*Bruno Schulz – wybrane opowiadanie;

Tadeusz Borowski – wybrane opowiadanie;

Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak – wybrane wiersze;

Miron Białoszewski – wybrane utwory;

wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej (np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka lub Tadeusza Różewicza);

wybrana powieść polska z XX lub XXI w. (np. Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka, Zofii Nałkowskiej Granica, Józefa Mackiewicza Droga donikąd, Stanisława Lema Solaris, Juliana Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego Kronika wypadków miłosnych);

wybrana powieść światowa z XX lub XXI w. (np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa Dżuma, George’a Orwella Rok 1984, Isaaca Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina, Gabriela Garcii Marqueza Sto lat samotności, Umberto Eco Imię róży).

2. Teksty poznawane w całości lub w części (nie można pominąć oznaczonych gwiazdką):

wybór mitów;

Dzieje Tristana i Izoldy;

Miguel Cervantes Don Kichot;

Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki;

Ignacy Krasicki – wybrana satyra lub Monachomachia;

Adam Mickiewicz Dziady część IV;

Juliusz Słowacki Kordian;

Witold Gombrowicz *Ferdydurke;

Irit Amiel – wybrane opowiadanie z tomu Osmaleni lub Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem;

Gustaw Herling-Grudziński Inny świat;

Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem;

Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pieśni nad Pieśniami, Księgi Hioba, Apokalipsy św. Jana);

3. Inne:

wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego);

homilia Jana Pawła II wygłoszona 2 czerwca 1979 roku w Warszawie na Placu Zwycięstwa (Piłsudskiego) – nagranie telewizyjne.