Cztery najważniejsze zadania:
Drogi do celu:
Atmosfera na zajęciach:
Przyjemna, przyjazna, inspirująca, mobilizująca do ćwiczeń i pracy.
I. EPOKI LITERACKIE – powtórzenie i systematyzacja wiedzy
1. Główne idee epoki (typowe schematy, postacie literackie, odzwierciedlenie myśli filozoficznej, dydaktyzm itp.), mentalność i kultura ówczesnych ludzi.
2. Mapa myśli – przypomnienie treści lektur i ich omówienie ze szczególnym uwzględnieniem poetyki i idei.
3. Język epoki – słowa-klucze, charakterystyka stylu, gatunki literackie i ich funkcje; konwencje literackie.
4. Typy bohatera literackiego.
5. Teksty kultury:
*filozofia,
*sztuka,
*tło społeczno-polityczne.
Ramowe plany omówienia epok literackich
Antyk
1. Mentalność:
2. Typ bohatera (antropomorfizacja bogów, cechy heroizacji itp.).
3. Gatunki literackie, ich cechy i funkcje (mit, epos, tragedia).
4. Filozofia: Sokrates, Platon, Arystoteles, stoicyzm, epikureizm, hedonizm, cynicyzm - umiejętność odszukiwania nawiązań w dziełach literackich późniejszych epok.
5. Związki frazeologiczne.
Biblia
1. Mentalność:
2. Toposy i archetypy: Hiob, Szaweł, Lot, Piotr, Samson, Salomon, Dawid i Goliat, Abraham i Izaak, Mojżesz, Judasz, Piłat, Maria Magdalena.
3. Związki frazeologiczne.
4. Symbolika i język Apokalipsy.
5. Motyw i znaczenie cierpienia w Biblii.
Średniowiecze
1. Mentalność:
2. Konteksty filozoficzne (tomizm, augustynizm, scholastyka, franciszkanizm, mistycyzm).
3. Typ bohatera - wzorce parenetyczne: rycerz, władca, święty (historiografia i hagiografia – cechy konwencji).
4. Gatunki literackie: chanson de geste, romans, kronika.
5. Kultura rycerska (feudalizm, uniwersalizm, teocentryzm, miłość i obyczaje).
6. Sztuka: romanizm, gotyk jako określenia symboliczne; perspektywa i znaczenie barw średniowiecznych obrazów; realizm rzeźb.
Renesans
1. Mentalność:
2. Wzorce parenetyczne (Proteusz itp.).
3. Miłość renesansowa (idealizacja, petrarkizm, karnawalizacja).
4. Topos teatru mundi.
5. Tragedia szekspirowska: droga do zbrodni, pułapki władzy, namiętności, fatum czy indywidualizm, domniemany tragizm bohaterów, szaleństwo z wyboru, zasadzki losu.
6. Język Szekspira – wielkie monologi, chwyt udziwnienia.
7. Gatunki literackie: fraszka, pieśń, tren, dramat szekspirowski.
Barok
1. Konteksty filozoficzne: Kartezjusz, Pascal.
2. Mentalność:
3. Motywy literackie: walka z wiatrakami, szaleństwo z wyboru, pan i jego sługa, typy ludzkie.
4. Język baroku:
5. Gatunki literackie: komedia typu, charakteru, obyczajowa; pamiętniki.
6. Przerost formy nad treścią? - sztuka baroku.
Oświecenie
1. Konteksty filozoficzne: Kant – wyjście z niepełnoletności.
2. Mentalność:
3. Konwencje literackie: klasycyzm, sentymentalizm, rokoko – cechy, gatunki, umiejętność rozpoznawania.
4. Język epoki: alegoria, symbol, parodia.
5. Gatunki literackie: powiastka filozoficzna, poemat heroikomiczny, satyra, bajka, publicystyka.
6. Tło społeczno-polityczne (literatura dydaktyczna).
Romantyzm
1. Główne pojęcia epoki (mistycyzm, frenezja, irracjonalizm, orientalizm itp.).
2. Najważniejsze dzieła epoki – omówienie pod kątem odniesienia do głównych pojęć epoki, kontekstów filozoficznych i społeczno-politycznych.
3. Schematy literackie romantyzmu - umiejętność ich odnajdywania w tekście:
4. Historiozofie romantyzmu (filozofia Herdera, mesjanizm, winkelriedyzm, prowidencjalizm).
5. Gatunki literackie: ballada, baśń, dramat romantyczny, powieść epistolarna.
6. Kontekst społeczno-polityczny i kulturowy (koncepcja poety – wieszcza, wallenrodyzm, nowe rozumienie tradycji narodowej, szlachecki tradycjonalizm, gawęda itp.).
7. Konwencje literackie: romantyzm a sentymentalizm i przełom romantyczny (cechy literatury poromantycznej – opozycja do klasycyzmu).
Pozytywizm
1. Mentalność:
2. Gatunki literackie: powieść tendencyjna, polifoniczna, panoramiczna, historyczna, dojrzałego realizmu, nowela.
3. Typy bohatera (ku pokrzepieniu serc, przemiany, rola tradycji, dylematy).
4. Konwencje literackie: realizm, narracja subiektywna, heroizacja, stylizacja archaizująca, fikcja a historiografia, literatura zaangażowana.
Modernizm
1. Konteksty filozoficzne i psychologiczne: bergsonizm, nietzscheanizm, schopenhaueryzm, freudyzm.
2. Mentalność:
3. Konwencje literackie i w sztuce: symbolizm, franciszkanizm, ekspresjonizm, naturalizm, impresjonizm, katastrofizm i ich środki wyrazu (synestezja, barwy itp.).
4. Gatunki literackie: hymn, sonet, dramat symboliczny, powieść wielowarstwowa.
5. Symbole i słowa klucze (złoty róg, róża, bezdomność, ziarno, doktor Judym, dulszczyzna itp.).
6. Ocena społeczeństwa polskiego (marazm, dylematy, nierówność, namiętności) i kondycji człowieka.
Dwudziestolecie międzywojenne
1. Mentalność:
2. Dylematy epoki: rewolucja, dworek szlachecki, polskie mity, granice moralne, niejasność percepcji siebie i świata, zasadność istnienia państwa, zniewolenie przez system.
3. Typ bohatera: bohater kontrowersyjny, freudowski, dojrzewanie młodego człowieka;
4. Konwencje literackie i w sztuce: surrealizm, dadaizm, futuryzm, kubizm, abstrakcja, katastrofizm.
5. Nowy język (ścisłość metafory, prostota i eksperymenty) – o poezji i sztuce awangardowej.
6. Nowa proza (świat przepełniony osobowością autora) – cechy na przykładzie dzieł literackich:
Współczesność
1. Mentalność:
2. Język sztuki:
3. Odwołania do tradycji (klasycyzm, franciszkanizm itp.).
4. Gatunki literackie: powieść parabola, gatunki literatury faktu, teatr absurdu, groteska.
5. Kontekst filozoficzny – egzystencjalizm i postmodernizm.
6. Główne zagadnienia poruszane w prozie i poezji (kruchość psychiki ludzkiej, zły wpływ cierpienia, konflikt pokoleń, panowanie systemów, ulotność człowieka, przypadkowość i los, godność ludzka, zniewolenie, wielokulturowość itp.).
II. ORGANIZACJA TEKSTU KULTURY/DZIEŁA LITERACKIEGO
Ćwiczenie umiejętności analizy:
1. Na poziomie znaczeń:
a) wyszukiwania informacji złożonych,
b) dostrzegania powiązań między informacjami,
c) dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych między zdarzeniami,
d) odróżniania informacji ważnych od drugorzędnych,
e) wnioskowania na podstawie przesłanek zawartych w tekście,
f) określania tematu/głównej myśli/przesłania tekstu,
g) dostrzegania relacji między częściami składowymi tekstu,
h) określania stosunku autora do opisanych zagadnień,
i) zadawania pytań do tekstu,
j) rozpoznawania znaczeń przenośnych wyrazów i konstrukcji wyrazowych.
2. Na poziomie struktury:
a) rozumienia funkcji środków językowych w tekście, w tym epitetu, porównania,
przenośni,
b) badania struktury tekstu,
c) określania tezy tekstu i wskazywania argumentów,
d) objaśniania funkcji wydzielonych fragmentów tekstu na tle całości,
e) wyodrębniania części składowych utworu, określania powiązań między nimi.
3. Na poziomie komunikacji:
a) rozpoznawania informacji i opinii,
b) wyrażania stosunku do opinii autora (czytanie krytyczne).
Ćwiczenie umiejętności:
a) wyszukiwania słów (pojęć) kluczowych;
b) transformacji tekstu, czyli różnych przekształceń jego struktury, opartych na zasadzie
równoważności, służących m.in. dostosowaniu formy tekstu do zadanego celu (np. zmiana
konwencji stylistycznej i pytanie o efekt takiego zabiegu czy przekształcenia składniowe
podporządkowane różnym intencjom komunikacyjnym);
c) formułowania pytań, na które odpowiedzią są kolejne zdania lub fragmenty tekstu;
d) streszczenia;
e) tworzenia planu tekstu.
Ćwiczenie wiedzy o języku:
a) słownictwa, czyli m.in. znaczenia wyrazów, wyrazów i konstrukcji synonimicznych,
wyrazów wieloznacznych, definiowania pojęć;
b) słowotwórstwa, czyli analizowania budowy wyrazów pochodnych i sposobu ich
tworzenia;
c) fleksji, czyli odmiany wyrazów;
d) składni w tekście, czyli m.in. budowy wypowiedzeń, funkcji wyrazów w zdaniu
(podmiotu, orzeczenia, dopełnienia, przydawki, okolicznika), związków składniowych
między częściami zdania, budowy zdań złożonych, szyku wyrazów i wypowiedzeń
składowych w wypowiedzeniu złożonym, transformacji opartych na równoważności
jednostek języka i konstrukcji językowych;
e) funkcji tekstu;
f) cech gatunkowych tekstu;
g) zagadnień stylistycznych, czyli m.in. wartości stylistycznej środków językowych
w tekstach tworzonych w różnych celach i w różnych sytuacjach komunikacyjnych, cech
tekstów należących do poszczególnych stylów funkcjonalnych polszczyzny (naukowego,
popularnonaukowego, publicystycznego, potocznego, urzędowego, artystycznego),
zabiegów stylizacyjnych (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja), różnicy pomiędzy
tekstem ustnym a pisanym.
III. DOSKONALENIE SFERY JĘZYKOWEJ i kompozycyjnej wypracowania maturalnego:
1. Ćwiczenia w pisaniu rozprawki, stawianiu tezy/hipotezy, formułowaniu argumentacji, umieszczaniu odwołań do tekstu, porządkowania kompozycji.
2. Ćwiczenia w pisaniu tekstu interpretacyjnego utwór poetycki:
sformułowanie koncepcji interpretacyjnej, znajdowanie elementów dostrzeżonej w utworze sytuacji komunikacyjnej; opis kompozycji tekstu oraz jej funkcji; opis cech stylu wypowiedzi i użytych w niej środków językowych (zwłaszcza artystycznych) oraz ich funkcji; wyszukiwanie dosłownych i niedosłownych znaczeń poszczególnych elementów utworu (w tym jego tytułu), zwłaszcza metaforycznych, alegorycznych i symbolicznych; rozpoznawanie przynależności gatunkowej tekstu i sposobu kreacji świata przedstawionego (w tym funkcji motywów literackich występujących w przeczytanym tekście).
3. Najczęstsze błędy (nieprawidłowa interpretacja tematu, błędy kompozycyjne, powtórzenia, kłopoty z zachowaniem czasu; z sędzim czy z sędzią, półtorej czy półtora litra, oddziaływuje czy oddziałuje...? itp.).
4. Zasady poprawnego stylu, urozmaicenie słownictwa.
LISTA LEKTUR SZKOLNYCH
Lista lektur obowiązująca na maturze od 2015 r.
(NOWA PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU JĘZYK POLSKI – IV ETAP EDUKACYJNY – LICEUM)
TEKSTY KULTURY
(nie mniej niż 13 pozycji książkowych odpowiednio w trzyletnim bądź czteroletnim okresie nauczania oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką):
ZAKRES PODSTAWOWY
Sofokles Antygona lub Król Edyp (wersja literacka lub spektakl teatralny);
*Bogurodzica; Lament świętokrzyski;
*Jan Kochanowski – wybrane pieśni, treny (inne niż w gimnazjum) i psalm;
Mikołaj Sęp Szarzyński – wybrane sonety;
William Szekspir Makbet lub Hamlet;
Adam Mickiewicz – wybrane sonety i inne wiersze ( w tym Romantyczność), *Dziadów część III, *Pan Tadeusz;
Juliusz Słowacki – wybrane wiersze;
Cyprian Norwid – wybrane wiersze;
Bolesław Prus *Lalka;
Fiodor Dostojewski – wybrany utwór, np. Zbrodnia i kara, Łagodna;
Joseph Conrad Jądro ciemności;
Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff – wybrane wiersze;
Stanisław Wyspiański *Wesele;
Władysław Stanisław Reymont Chłopi (tom I – Jesień);
Stefan Żeromski – wybrany utwór (Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Echa leśne lub Przedwiośnie);
Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane wiersze;
Jarosław Iwaszkiewicz – wybrane opowiadanie;
*Bruno Schulz – wybrane opowiadanie;
Tadeusz Borowski – wybrane opowiadanie;
Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak – wybrane wiersze;
Miron Białoszewski – wybrane utwory;
wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej (np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka lub Tadeusza Różewicza);
wybrana powieść polska z XX lub XXI w. (np. Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka, Zofii Nałkowskiej Granica, Józefa Mackiewicza Droga donikąd, Stanisława Lema Solaris, Juliana Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego Kronika wypadków miłosnych);
wybrana powieść światowa z XX lub XXI w. (np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa Dżuma, George’a Orwella Rok 1984, Isaaca Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina, Gabriela Garcii Marqueza Sto lat samotności, Umberto Eco Imię róży).
2. Teksty poznawane w całości lub w części (nie można pominąć oznaczonych gwiazdką):
wybór mitów;
Dzieje Tristana i Izoldy;
Miguel Cervantes Don Kichot;
Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki;
Ignacy Krasicki – wybrana satyra lub Monachomachia;
Adam Mickiewicz Dziady część IV;
Juliusz Słowacki Kordian;
Witold Gombrowicz *Ferdydurke;
Irit Amiel – wybrane opowiadanie z tomu Osmaleni lub Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem;
Gustaw Herling-Grudziński Inny świat;
Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem;
Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pieśni nad Pieśniami, Księgi Hioba, Apokalipsy św. Jana);
3. Inne:
wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego);
homilia Jana Pawła II wygłoszona 2 czerwca 1979 roku w Warszawie na Placu Zwycięstwa (Piłsudskiego) – nagranie telewizyjne.